КэлиІІи кэмІэ киэІник тэнийбит маркетинг оІорон таґаарар, батарар интэриэґэ улаатан, аан дойдуну биир улахан ырыынак курдук кірін, регионнар национальнай интэриэстэрин бол±омто±о ылбат. Сорохтор ити маркетиІІа муІура суох элбэх µбµ-харчыны охсон ылар буоллулар.
Биитэр коронавирус куттала киґи аймахха олус улахан кутталы µіскэттэ дуу? ДьиІ иґигэр туох буолбутун олох кірдірін иґиэ. Хомойуох иґин, киґи куруутун хойутаан баран соґуйар-імµрэр идэлээх: “Хайдах биґиги сэрэйбэтэх ба±айыбытый?”
Ити дойдубут бµгµн ыытар политикатыгар кістір. Горбачев салайар кэмигэр дойдубут хайа диэки хайыґан, туох суолу-ииґи тутуґан таІнастыыга тиийэрбитин итэ±эйбэт курдук этибит. Онноо±ор билиІІи биґиги актыбыыстарбыт, Компартия диэки буолааччылар Сергей Юрков уонна да атыттар 90-с сыллардаахха олох атын кірµµлээх-истиилээх, ійдііх-санаалаах, тыллаах-істііх дьон этилэр.
Сотору биґиги дьиксинэрбит сэрэйбит олохпутугар, дойдубутугар тиийэн кэлбитэ. Ол туґунан биґиги эрэ буолбакка, дойдубут биллэр политиктара эмиэ элбэхтик сэрэтэ сатаабыттара. Ол курдук, ССРС вице-президенэ Геннадий Янаев, Куттал суох буолуутун государственнай комитетын бэрэссэдээтэлэ Владимир Крючков, ССРС оборонатын министрэ Дмитрий Язов уонна да атыттар.
Бары билэргит курдук, ар±ааІІы дойдулар ССРС ыґылларыгар сыралаґан туран µлэлээбиттэрэ. АХШ Хьюстонугар 1991 сыл сэтинньитигэр Маргарет Тэтчер Сэбиэскэй былааґы аґа±астык утарарын туґунан этэн турардаах: “Сэбиэскэй Сойуус — ар±ааІІы дойдуларга улахан кутталы µіскэтэр дойду. Мин байыаннай іттµттэн куттал диэбэппин, биґиги да сіптііх сэрии сэптээхпит, ол тµмµгэр ядернай сэрии сэбэ экономикабытыгар кутталы µіскэтэр. Былааннаах экономиканы ыытар буолан уонна сіптііх материальнай іІілірµ оІорон бу эйгэ±э µрдµк ситиґиилэри кірдірді... Биґиги советскай экономиканы мілтітір туґугар элбэх ірµттээх µлэни, бу дойду ис туруга алдьарыйарын туґугар µлэлии сатаатыбыт. Онно сµнньµнэн сэрии сэбин оІорууга кµрэхтэґии. Биґиги итиннэ сыґыаннаах политикабытыгар сµрµн миэстэни ССРС Конституциятын сорох мілтіх, ситэтэ суох ірµттэригэр биэрбиппит. Онно этиллэринэн, ССРС-тан хаґан ба±арар тахсан барар кыах бэриллэрин туґунан Сэбиэскэй республика бырааба баар”.
Хомойуох иґин, дьэ кэлэн биґиги дойдубут дьоно-сэргэтэ хайдахтаах кэрэ дойдуга олорбуппутун, ону то±о сµтэрбиппитин уонна туох “кэскил” кµµтэрин ійдµµ-саныы сатыыбыт. Онон оччолорго тµІ-таІ, булкуллубут кэмнэрбитин, сіптііхтµк, табатык сыаналаан, кэмниэ кэнэ±эс кэскиллээх быґаарыыны ылыныахтаахпыт.
Норуоту ійіібіт былааска туох да халбаІа суох “СУОХ” диэн эппиэттиэх тустаахпыт. Ити, биллэн турар, олус ыарахан. БилиІІи былаас бу процеґы Государственнай Думанан уонна Федерация Сэбиэтинэн бигэргэтэн турар. Онон кини легитимнэй.
Баґылык хаґан эрэ этэн турардаах: “Хас биирдии салайааччыга сіп тµбэґиннэрэн государство Конституцията уларытыллыа суохтаах”. Ол эрээри бу сырыыга Путин бэйэтинэн дойдубут Конституциятыгар уларытыылары киллэрэргэ этии оІордо.
Былааска олорооччулар пенсияны индексациялааґын курдук бытархай социальнай боппуруостары кытта РФ Конституциятыгар киллэрэ сатыыллар. Сайдыылаах уонна бигэ экономикалаах Сэбиэскэй кэмІэ, ол аата 70 сыл устата, биир тэІник, бигэ тирэхтээхтик кэлэ турбут пенсияны то±о индексациялыы сатыахтарай?
Сэбиэскэй Сойууска курдук, достуойунай хамнаґы бириэмэтигэр лоп-бааччы тілµµр, аска-таІаска, табаарга, туохха барытыгар сыананы бас баттах ыыппат гына дойдуга бигэ туруктаах экономиканы олохтооІ. Оччо±уна пенсияны индексациялыы сатыыр наадата суох буолуо.
Ол аата табаарга сыанабыт салгыы µрдµµ турар, араас ірµттээх іІіліргі тілібµр эмиэ эбиллэр чинчилээ±ин, инфляция бµрµµкээбит кэмигэр дьон-сэргэ тілµµр кыахтара кырыымчыгыран иґиэ±ин саба±алыыллар. Дьэ, итинник ис хоґоонноох Конституция туґугар куоластыыр тіґі сіптіі±µй?
Билигин салайтаран олорор Конституциябыт, биллэн турар, коммунизм хоруобугар тоґо±о саайа сатаабыт Ельцин политикатын соІнуур. Дьэ, ол иґин, мин санаабар, итинник Конституция олохтоммотун туґугар быґаарыылаахтык “Суох!” диэхтээхпит.
Норуот кірдібµлµн, ба±а санаатын, маассабай кубул±аттары туттан, араастаан бутуйууну биґиги утарар кыахтаахпыт. Бу сырыыга олорон биэримиэххэ — учаастактарга кэлэн куоластааІ уонна чуолкайдык “Суох” диэн бэлиэтээІ. Куолаґы буккуйар кыа±ы биэримэІ. Россияны дьиІ-чахчы оккупациялаан олорор былааґы тохтотор бµтэґик кыаххытын туґаныІ!
Артур АЛЕКСЕЕВ,
РФКП Саха сиринээ±и
комитетын чилиэнэ.
Алексей СЛЕПЦОВ
тылбааґа.