Быйылгы быыбарга охсуһуу акылаата быыбар саҕаланыан быдан иннинэ ууруллубута. Онуоха биһиги быыбарга үс дьоһун барыллааһын хампаанньаны ыыппыппыт.
Бастакы хампаанньа: 2019 сыл бүтүүтүгэр - 2020 сыл саҥатыгар бырабыыталыстыбаны уларытар иһин. Биллэн турар, бырабыыталыстыба сыччах биһиги күһэйиибитинэн уурайбыта дииргэ тутах, ити эрээри биһиги онно кылааппыт кырата суох. Сирэйэ-хараҕа суох ыытыллыбыт пенсия реформата ол бырабыыталыстыбаны ууратарга бүтэһик хаапыла буолбута, РФКП норуот бырачыаһыгар бас-көс оруолу ылбыта. Министрдэр саҥа кабинеттарын аныырга позициябыт сөптөөх этэ. Куоластааһыҥҥа өйөөбөтөхпүт. Түмүгэр сөпкө быһаарыммыппыт көстөн тахсыбыта, либеральнай куурус сыыһатын уопсастыба өссө төгүл итэҕэйбитэ.
Иккис хампаанньа: пандемия кэмигэр гражданнар бырааптарын көмүскүүр үлэ. Доруобуйа харыстабылын тиһигин, социальнай эйгэни “көдьүүһүрдүү” содулугар үөскээбит сытыы кыһалҕалары аан дойдуну тилийэ көппүт дьаҥ ырылхайдык көрдөрбүтэ. Дойдубут билигин бу ыарыыны утары сэбиэскэй медицинэттэн, научнай оскуолаттан ордон хаалбыкка эрэ олоҕуран охсуһар. Ону тэҥэ биһиги партиябыт изоляцияҕа барыыга уонна вакцинаны ылыыга күһэйии тиһигэр араас токурутуулары таһаарыыны, дистанционнай үөрэҕи олохсутууну, уопсайынанан да гражданнары сыыппара көмөтүнэн хонтуруоллууру утарбыта.
Үһүс хампаанньа: Конституция саҥа эрэдээксийэтэ. Төрүт сокуону сайыннарарга дьулуһууну өйөөбүппүт буолан баран, ону хайдах быһыылаахтык оҥорбуттарын уонна туох оҥоһуллубутун биһиги эрэ утарбыппыт. Нэһилиэнньэ баһыйар өттүн интэриэһин быһаччы таарыйар тутаах суолталаах биһиги киллэрбит 15 уларытыыбыт ылыллыбатаҕа. Саҥа эрэдээксийэни киһи эрэ кэрэхсиир гына рекламалаабыттара эрээри, барыта салгыны эрэ хамсатыыга кубулуйбута. Былаас балаһыанньатын чиҥэтэргэ туһаайыллыбыт нуормалар аҥардастыы өйөммүттэрэ. Сыл ааспытын кэнниттэн ону дьон барыта өйдөөбүтэ.
Бу быыбарга хас биирдии боппуруоска булгуруйбат көрүүлээх-санаалаах уонна ону утумнаахтык туруорсар политическай күүс быһыытынан кыттыбыппыт, биһиги дьыалабыт кырдьыктааҕын кэм кэрдии бигэргэтэр.
Быыбарга туспа кэлим программалаах, ону сэргэ тутаах боппуруостарынан чопчу этиилэрдээх уонна сокуон барыллардаах соҕотох политическай күүс быһыытынан киирсибиппит.
Хас да уонунан ааҕыллар уопсастыбаннай тэрилтэни сомоҕолуур киининэн буолбуппут. РФКП тула “Левый фронт” уонна “За новый социализм” хамсааһын курдук биллэр тэрилтэлэрдээх хаҥас патриотическай күүстэри дьиҥнээхтик түмпүппүт. Оннооҕор бу блокка киирбэт хаҥас уонна патриотическай күүстэр бэрэстэбиитэллэрэ хайдыһыыны умнан туран, быһаарар, ыйар-кэрдэр үлэҕэ көмөлөспүттэрэ. Ол көмө харахха быраҕыллар этэ.
2016 сыллааҕы парламент быыбарыттан уратыта диэн, кэнники сыллардааҕы “куоластааһын биир кэлим күннэриттэн” сылтаан норуот биһигини кытары хаһан да буолбатах биир санааланыыта бэлиэтэнэр, икки концепция: былаас ыытар кууруһа уонна биһиги туруорсар кууруспут –харсыһыыларыгар, киирсиилэригэр биһигини өйөөччү элбээбитин эппитинэн-хааммытынан биллибит. Урукку өттүгэр оччо-бачча өйөммөтөх буоллахпытына, билигин уопсастыбаннай өйгө-санааҕа тосту уларыйыы бэлиэтэнэр. Ол иһин быыбар биллэриллибит түмүк сыыппараларын туһунан этиэх иннинэ, бу туох дьиҥ ис хоһооннооҕун ырытыах, түмүгүн таһаарыах тустаахпыт.
Саас-сааһынан көрүөххэ. Балаҕан ыйын 9 күнүгэр, куоластааһын саҕаланыан биир нэдиэлэ иннинэ ТАСС судаарыстыбаннай агентство үс социологическай компания: ВЦИОМ, ФОМ уонна Социальнай маркетинг институтун – билгэлээһиннэрин таһаарбыта. Бу үс сулууспа оппозицияҕа хайа да өттүнэн сыһыаннара суох.
Кинилэр бары быыбарга кэлии “50 % кыратык үрдүк буолуо” диэн сабаҕалаабыттара. Онуоха “Биир ньыгыл Россия” рейтинэ 29,5%, РФКП 23,3 % тэҥ диэбиттэрэ. Онтон хас да хонон баран, алтынньы 5 күнүгэр, биир тутулуга суох сулууспа чинчийиитигэр аны дьэ быыбар түмүгүнэн ыытыллыбыт ыйытык түмүгэ бэриллибитэ: быыбарга гражданнар 38 % “ньыгылларга”, оттон 24 % РФКП куоластаабыппыт диэбиттэр.
Туох да диэбит иһин, политическай күүстэр хабааннаһыылара бигэ чэрчилэммитин бэлиэтиибит. Дьиҥэр, бу балаҕан ыйын 19 күнүгэр куолас 10 % ааҕыллыбытын кэнниттэн ЦИК мониторугар көрбүт сыыппарабыт эбээт: 38,8 % уонна 25 %. Биллэриллибитин курдук, быыбарга кэлии 51,7 % тэҥнэстэ диэбиттэрин учуоттаан, өйдөнөр сыыппаралар. Өскөтүн онно эбии электоральнай географтар уонна математиктар чинчийиилэрин көрөр буоллахха (кинилэр графиктара итэҕэтиилээхтэр), быыбарга дьиҥ кэлии, кырата, 10 % намыһах этэ. Оччотугар политическай күүстэр хабааннара “38,8 % уонна 25 %” оннугар “34 % уонна 27 %” уларыйыахтаах этэ. Кырата!
Биллэн турар, Быыбар киин хамыыһыйата “төһө баҕараргытынан оҥорон көрө сатааҥ” диэҕэ. Ол эрээри ити сыыппаралар уонна тойонноон көрүүлэр бигэ сүнньүлээхтэр. Биһиги маннык политическай түмүгү оҥорор кыахтаахпыт: туох да мөккүөрэ суох, былаас хайдах Судаарыстыбаннай думаны баҕарбытай да, оннугу ылла, ити эрээри политическай күүстэри аттарыыга уопсастыба дьиҥ санаата токурутулунна. Биһиги тэбис-тэҥҥэ күрэстэспиппит.
Бу буолар ааспыт быыбар дьиҥ ис хоһооно, биһиги бэйэ бэйэбитин эҕэрдэлиэхпитин сөп. Биллэн турар, билиҥҥитэ гражданнар дьиҥ санааларын тэлэр суол тобуллубатаҕын быһыытынан, үөрэргэ-көтөргө төрүөт суох. Ити эрээри салгыы үлэбитигэр тирэх буолар саҥа хабаан чинчитэ билиннэ. Бу сүҥкэн суолталаах.
Киэҥник биллэриллибит түмүктэр тустарынан этэр буоллахха, Быыбар киин хамыыһыйатын чахчыларынан, быыбарга 56,5 мөл быыбардааччы кытынна. “Биир ньыгыл Россия” 49,8 % ылла, ити 28 мөл куолас. 2016 сылы кытта тэҥнээтэххэ, былаас партията бырыһыанын да, куолаһын да син биир сүтэрдэ, ити эрээри биир мандааттаахтар суоттарыгар баһыйар ахсааннанна.
Биһиги партиябыт 18,93 % ылбыта, ол 11 мөл куоласка тиийэ сыһар. ЛДПР уонна “Сиэрдээх Россия” араа-бараалар: 7,5 % ыллылар, ол хас биирдиилэригэр 4 мөл куолаһы биэрдэ. Онуоха быыбардыыр хампаанньатын коммунизмы сирэйэ-хараҕа суох үөҕүүгэ олоҕуран ыыппыт Жириновскай партията, урукку быыбардар түмүктэригэр тэҥнээтэххэ, көрдөрүүтэ улаханнык айгыраата: 2,6 мөл куолаһын сүтэрдэ, 21 эрэ мандаттанна, 90-с сыллардааҕы харыытатыгар төнүннэ. Оттон “Сиэрдээх Россия” уокуруктарга кыайбыттар суоттарыгар мандатын ахсаанынан кинилэри баһыйда эрээри, эмиэ мөлтөхтүк кытынна. Захар Прилепины уонна Геннадий Семигины кытта рекламаламмыт аҕай кыттыһыылара, 2016 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 1 эрэ бырыһыаны биэрдэ. “Новые люди” былаас саҥа политическай бырайыага Судаарыстыбаннай думаҕа эмиэ ааста. Кинилэр 5,3 % ылбыттара, ол 3 мөлүйүөнү кыайбат куолас. Атын 9 партия холбоон 9 % кыайбатылар.
Көрөргүт курдук, оннооҕор былаас таһаарбыт быыбар түмүгүттэн да көстөрүнэн, биһиги көннөрү иккис миэстэни ылбыт эрэ буолбатахпыт, биһиги атыттары кэннибитигэр бэрт ырааҕынан хааллардыбыт. Кэнники 20 сыл маннык буола илигэ. 2016 сылга буолбут федеральнай быыбардартан биһиги көрдөрүүбүт 5,6 % үрдээтэ. Фракциябыт 15 дьокутаатынан улаатта. Биһигини өйөөччүлэр ахсааннара 3 мөлүйүөн 640 тыһ. киһинэн эбилиннэ. Уопсайа 57 мандаттанныбыт, ол иһигэр 9 – биир мандаттаах уокуруктарга.
Ханныгын да иһин, аныгы үйэҕэ бу бастыҥ көрдөрүү. Ону ааһан аҥардас партия испииһэгинэн эрэ барбыт 2007 сыллааҕы федеральнай быыбар түмүгүн баһыйар. Бу барыта хайдахтаах да уустук быһыыга-майгыга биһиги бигэ тирэхтээхпитин туоһулуур. Биһиги көннөрү былаас партиятын кытта эрэ буолбакка, баараҕай административнай адьырҕаны утары охсуһабыт эбээт!
Политическай күүстэри аттарыыны токурутарга туттуллубут механизмы арааран көрдөрүөххэ.
Бастакыта. Быыбар эмиэ саҥа быраабыланан ыытыллыбыта. Былааска барыстаах гына быраабыланы уларыппакка эрэ биир да быыбар ааспат. Бу сырыыга куоластааһын үс күн устатыгар барда. Биир өттүнэн, бастакы икки күн “болдьоҕун иннинэ куоластааһын” статустара суох. Атын өттүнэн, куоластааһын күнүгэр сыһыаннаах кэккэ нуорма кинилэргэ тарҕаммат. Икки түүннээх тохтобул, бүтүн 24 чаас кэтээн көрөөччүлэр үлэлэрин сүрдээҕин уустугурдубута, бүлүтүөннэри эргитэр-урбатар, түөкүннүүр кыахтары үөскэтэр. Ону тэҥэ үлэ күнүгэр бээтинсэҕэ куоластааһын судаарыстыбаттан тутулуктаах гражданнар категориялара санааларын биллэриилэрин кытаанах хонтуруолга тутар кыаҕы биэрбитэ. Быыбар учаастактарыгар тоҕо анньан кэлэн уочаракка тоҕуоруһан турар дьону бары да көрбүт буолуохтаахпыт.
Иккиһэ. “Дьиэҕэ куоластааһын” көрүҥүнэн куоластааһын бырыһыана сөҕүмэрдик улааппыта. 2011 уонна 2016 сыллардааҕы Судаарыстыбаннай дума уонна дойду баһылыгын 2018 сыллааҕы кэнники быыбардарыгар дьиэҕэ куоластааһын 7 % куоһарбат этэ, 5 мөлүйүөн быыбардааччы ахсаанын ылара.
Быйылгы быыбарга дьиэҕэ куоластааһын көрүҥүнэн быыбардааччылар 14,4 % куоластаабыта, ол 8 мөлүйүөҥҥэ тэҥ. Онуоха Еврейскэй автономнай уокурук рекорду олохтоото – 35 % тахса! Өссө 33 региоҥҥа бу көрдөрүү 15 %-тан 32 % -ҥа диэри тиийэр. Хомойуох иһин, кинилэр ортолоругар Севастополь (30 %) уонна Крым (20 % тахса) бааллар. Онно Александр Тарнаев быыбар хампаанньатын сүрдээх хорсуннук ыыппыта, норуот мунньаҕын тэрийии ньыматын күүскэ туһаммыта, ол эрээри “өлбүт дууһалар” түмүгү таһаарыыга баһыйбыттара.
Коронавируска сигэнии манна аахсыллыбат. Ханна даҕаны ити куоластары кэрийэн хомуйуу тэтимэ киһи эт-хаан (физическэй) өттүнэн кыаҕар хайдах да сөп түбэспэтин бэлиэтииллэр. Бу барыта РФ Быыбар киин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Э.А. Памфилова өссө от ыйыгар дьиэҕэ куоластааччылар ахсааннара үүнэ-тэһиинэ суох үрдүө суохтаах диэн эппитин үрдүнэн.
Үсүһэ. Саамай мөккүөрдээх уонна сэрэхтээх саҥа ньыма: дистанционнай электроннай куоластааһын. Хас да күннээх куоластааһыны киллэрэллэригэр ханнык эрэ арҕааҥы уопукка сигэнэллэр. Оттон электроннай куоластааһыны киллэрэллэригэр арҕааҥы дойдуларга маннык куоластааһыны тохтоппуттарын тоҕо эрэ тумналлар. Россияҕа итинник куоластааһын билиҥҥитэ 7 региону таарыйда: Курскай, Мурманскай, Нижегородскай, Ростовскай, Ярославскай уобаластары, ону тэҥэ Севастополь уонна Москва куораттары. Киин куоракка итинник куоластааһын саамай улахан ирээтэ бэлиэтэннэ: 50 %. Дьэ манна туох баар дьаархана санаабыппыт мээнэҕэ буолбатаҕа бигэргэтилиннэ.
Электроннай куоластааһыны учуоттаабатахха, учаастакка дьон кэлэн куоластааһынынан испииһэгинэн былаас партията 29,4 % ылбыт буоллаҕына, РФКП 29,6 % ылан кыайбыта, ону тэҥэ биир мандаттаах 15 уокуруктан 6 уокурукка баһыйбыта. Ити эрээри электроннай ситимҥэ хас да чаастаах улахан тохтобул кэнниттэн испииһэгинэн КПРФ куолаһа 15 %-ны бэрт кыратык куоһарар кээмэйэ хаалбыта, оттон былаас партията бары уокурукка кыайбыта! Дьэ, үчүгэй да тиэрэ эргитии диэтэҕиҥ! Араас хабааннаах саарбах соҕус “уопсастыбаннай ыстааптар” итини оннук-маннык диэн быһааран биэрэ сатаабыттарын ким итэҕэйиэй?
Өскөтүн түмүгү таһаарыыны Бырабыыталыстыба сакааһынан үлэлиир бэдэрээччиттэр толорор буоллахтарына, өскөтүн быыбар быһаччы кыттыылаахтарыгар куоластааһын механизма чуолкайдык көстүбэт буоллаҕына, өскөтүн тиһэҕэр кэлэн барыта тиэрэ эргийэн тахсар буоллаҕына, ханнык да итэҕэл баар буолара табыллыбат, бүттэ. Онтон атыннык хайдах буолуой?
Электроннай куоластааһын чэрчитинэн хаста да хос куоластыахха сөп диэн эбэн этиэх тустаахпыт. Бу түөкүннүүргэ өссө биир суол буоларын сэргэ, тэҥэ суох усулуобуйаны тэрийии буолар. Атын быыбардааччыларга итинник кыах суох. Биһиги көрүүбүтүн араастаан баһааҕырда сатаабыттарын үрдүнэн бэлиэтиибит: РФКП Москваҕа туох да саарбаҕа суох электроннай куоластааһын түмүктэрин билиммэт.
Төрдүһүнэн. Биллэн турар, быыбарга кэлии. Бары атын технологиялар үлэлэрин көрдөрөр сигналлыыр ситимҥэ политическай күүстэри бырыһыанынан көрдөрүү токурутуллар. Наука бары сокуоннарын утаран, эмиэ туспа “быраабыла” үлэлээбитэ: быыбарга кэлээччилэр ахсааннара улаатан истэҕин ахсын былаас партиятын бырыһыана эрэ үүнэр, оттон атыттар киэннэрэ - таҥнары түһэр. Быыбарга кэлии көрдөрүүтэ 40 % намыһах 12 субъекка “Биир ньыгыл Россия” партия 29-тан 38 %-ҥа диэри куолаһы ылбыта, - эмиэ социологическай чинчийии сыыппараларын санатар көрдөрүү. Оттон быыбарга кэлии 65%-тан үрдүк көрдөрүүлээх 16 региоҥҥа - 61-тэн 95 %-ҥа диэри! Өскөтүн бу испиэһэккэ национальнай өрөспүүбүлүкэлэр киириилэрэ хомолтолоох үгэскэ кубулуйбут буоллаҕына, Брянскай уобалас көрдөрөр сыыппараларыттан абаккарыахха эрэ сөп. Ыаллыы сытар 4 региоҥҥа быыбарга кэлии 42 %-тан 50 %-ҥа тиийбитэ, оттон Брянщинаҕа быыбарга кыттыы 69 %-ҥа тиийэр, былаас партията хомуйбут куолаһа — 64 %. Биһиги губернатор Александр Богомаз уурайарын туруорсуохпут.
Бары регионнарга хас биирдиилэригэр араас кэһиилэр бааллар, ол иһигэр эргэ технологиялары туттан: бүллүтүөнү пачканан быраҕыы, кимэ-туга биллибэт дьону тиэйэн аҕалыы, сейфэлээх бакыаты эргитии-урбатыы, боротокуолу уларытыы. КК Президиумун сайабылыанньатыгар биһиги араас төрүөттэри сөрүү тутан сокуону кэһии сирэйэ-хараҕа суох таһаарыллыбыт зонатынан Ингушетияны, Хотугу Осетияны, Тываны, Брянскай, Кемерово, Ростов, Тюмень уобаластарын уонна Крым Өрөспүүбүлүкэтин бэлиэтиибит.
Бэсиһинэн. “Спойлер” диэн ааттанааччылар быыбарга кыттар сыаллара уруккаттан биир: биһиги хомуйар куоласпытын тула өттүбүтүттэн сарбыйыы. Маннык “идэлээхтэр” бэтэрээннэрэ - “Коммунисты России” уонна “Партия пенсионеров” аҕа көлүөнэ ортотугар үлэлииллэр. Ону тэҥэ икки саҥа бырайыак тэриллибитэ: “Новые люди” уонна “Российская партия за свободу и справедливость”. Кинилэр сыалларынан РФКП тула түмүллэр уопсай демократическай бырачыас күүһүн-кыаҕын өһүлүү.
Дебаттар хаамыылара көрдөрбүтүнэн, бу партиялар бэйэлэрин программаларын кэпсиир, дойду кыһалҕаларын көтөҕөр оннугар РФКП куолаан хоруотуу сатаабыттара. Пластинкалара да, методичкалара да биир.
Өссө биир урукку “ыарыылара”: двойниктары туттуу. Таһырдьа 2021 сыл турар, маннык сидьиҥ, кыра ычалаах ньыманы утары туох да айылла илик. Ол аата кимиэхэ эрэ барыстаах буоллаҕа. Биһиги туруорар кандидаттарбыт курдук ааттаах, араспаанньалаах дьон Марий Элга уонна Бурятияҕа турбуттара, оттон Москваҕа сөҕүмэр далааһыннаммыта. Омскай уобаласка регионнааҕы быыбар түмүктэригэр күүскэ охсубута. Атын партиялар кандидаттарын утары эмиэ итинник түбэлтэлэр бэлиэтэммиттэрэ. Петербурга биир уокурукка үс тэҥ араспаанньалаахтар бааллара, ол билиҥҥи быыбарга карикатура быһыытынан киэҥник тарҕаммыта.
Алтыһынан: былааска табыгаһа суох кандидаты туоратыы. Биһиги түбэлтэбитигэр ханнык эрэ көннөрү кандидат туһунан этэр буолбатахпыт, 2018 сыллааҕы быыбарга мөлүйүөнүнэн быыбардааччы куолаһын итэҕэйбит дойду баһылыгар кандидат, биһиги Съезпитигэр партия бастакы үс кандидатын ахсааныгар бигэргэммит Павел Николаевич Грудинин туһунан этэбит.
Ханнык эрэ олоҕо суох докумуоҥҥа олоҕуран күүс өттүнэн быыбартан туоратыллыбыта. Быыбартан туоратыллыбыта эрээри, быыбар хампаанньатыттан тэйбэтэҕэ. Павел Николаевич РФКП быыбардыыр холбоһугун өйүүргэ күүһүн харыстаабатаҕа, регионнары кэрийбитэ, СМИ-лэри кытта үлэлээбитэ. Кинини көмүскүүр хампаанньа биһиги агитациялыыр үлэбит туллар тутааҕа буолбута.
Быыбар хампаанньата саҕаланыан быдан иннинэ Николай Николаевич Платошкин быыбарга кыттар бырааптан матарыллыбыта. Ол да буоллар кини биһигини кытта сарын сарынтан өйөһөн, уопсай дьыала туһугар үгүс сыратын биэрбитэ, элбэхтик айаннаабыта, барбыта-кэлбитэ, дьоннуун-сэргэлиин көрсүбүтэ.
Сэттиһинэн: быыбардааччылары буккуйуу. Былаас партията бастаан испииһэк төбөтүгэр дойдуга ытыктанар министрдэри Сергей Шойгуну уонна Сергей Лаврову киллэрбитэ. Хампаанньатын кинилэр ааттарыгар тирэҕирэн ыыппыта. Ол кэнниттэн кинилэр мандаттарын төннөрбүттэрэ. Чэ, буоллун да, бу аарыма муус төбөтө эрэ. Ол эрээри бу сыыппаралары өйдөөн-дьүүллээн көрүҥ эрэ: “Биир ньыгыл Россия» испииһэгинэн талыллыбыт 126 киһиттэн 82 киһи мандатын төннөрбүтэ. Үс гыммыттан иккитин кэриҥэ! Бу төһө сөбүй?
Ахсыһынан: агитацияҕа баһыйыы. Ааҕан көрүүнэн, сонуннары кэпсиир таһаарыыларга эфир 60-тан тахса % былаас партиятыгар анаммыта. Эмиэ иһитиннэрии агитацияны кытта сөрүү тутуллубута.
Дебаттар кэмнэригэр биһиги табаарыстарбыт төһө кыалларынан эфир бириэмэтин секундомерынан көдьүүстээхтик туһана сатаабыт буоллахтарына, “Биир ньыгыл Россия” үлэтэ-хамнаһа Россия Президенэ уонна бырабыыталыстыба чилиэннэрэ ыытар тэрээһиннэригэр чааһы-чааһынан сырдатыллыбыттара. Бу сырыыга ким да туохтан да кыбыстыбат, туттуммат буолбута харахха быраҕыллар этэ. Барыта буолуохтааҕын курдук, дьиҥэр судаарыстыба кыттыылаах телевидениеҕэ быыбар ханнык баҕарар холбоһугун чорботуу бобуулааҕын туһунан сокуоҥҥа дьэҥкэтик сурулла сылдьар.
Ону кытта тэҥҥэ миэстэтигэр биһиги агитатордарбыт үлэлэрин атахтааһын, биһиги бородууксуйабытын былдьаан ылыы уонна суох оҥоруу, активистары тутан ылыы тэриллибитэ. Билигин нэһилиэнньэ ортотугар былаас партиятыттан атын политическай күүс иһин агитация туох эрэ бууну тэрийиигэ тэҥнэнэрин курдук өйү-санааны олохсута сатыыллар. Ол аата бу үлэлиир диэн билэллэр. Ньыгыллар агитациялыыр кыахтарын аҥаара биһиэхэ баара буоллар, санаан көрүҥ, биһиги хайдахтаах түмүгү ситиһиэхпит этэй.
Туспа тиэмэ: РФКП утары контрпропаганда. Өскөтүн урукку өттүгэр сэбиэскэй кэми баһааҕырдыы көмөтүнэн ыытыллыбыт буоллаҕына, билигин саҥа формат туһаныллар: баар дьиҥи сымыйалаан көрдөрүү.
Сымыйа матырыйааллар халҕаһалыы анньан кэлбиттэрин бары биллибит-көрдүбүт: “биһиги” роликтарбыт үһү, “биһиги” суруйсууларбыт үһү, “биһиги сайабылыанньабыт” үһү, ханнык эмит деятельга биһиги уурбут “венокпут” үһү, о.д.а. Сорох матырыйаалларга биһиги аһара “сымнаҕас” үһүбүт, атын матырыйаалларга аны аһара “дохсун”, “оруо маһы ортотунан” үлэлиир үһүбүт. Араас дьүһүннээх-бодолоох антикоммунистар КПРФ туһугар “сордонон ахан” биэрдилэр.
Сымыйа сурахтары тарҕатыыга, долгуну ыытыыга телеграмм-каналлары харса суох туһаннылар. Былаас партиятыгар наймыламмыттар бу быыбарга сымыйаны оҥорон таһаарар бүтүн фабрикалары айдылар. Арааһа, толорооччулар кэккэлэригэр көлүөнэ уларыйыыта таҕыста быһыылаах. Сиэр-майгы диэни билинии суох буолла. Кыратык да сааппакка-харбахха биһигини охсо сатаабыттара, туохтан да тутуллубакка, иҥнибэккэ личноска көспүттэрэ, сымыйаны айан көрө-көрө хоруотаабыттара. КПРФ быыбар хампаанньатын хайдахтаах да хаҕыстык-хабырдык ыыттар, биһиги дьоммут охсуһуу итинник ньыматыгар, тылыгар-өһүгэр биир да хардыы чугаһаабатахтара. Ол эрээри былаас партиятын технологтара РФКП далааһыннаахтык өйөөн эрэллэриттэн куттанан, саллан, политическай өттүнэн ыалдьан истэрэ төлө барбыт курдук буолбуттара.
Биһиги хардара да, быһаара да, эбэтэр көмүскэнэ да сатаабатахпыт. Дьон сымыйаны араарар буолбуттарын, бу барыта туох силистээҕин-мутуктааҕын билэн-көрөн эрэллэрин сэрэйбиппит. Бу быыбар биһиэхэ автомобилистарга “краш-тест” тэҥэ буолбута: тургутан көрөн уйан миэстэбитин быһаарыы. Биһиги бу тургутууну улахан охсуута суох аастыбыт.
РФКП быыбарга Киин штаба уонна Юрий Афонин салайбыт суһал штаба биһиги программабытын пропагандалааһыҥҥа уонна регионнааҕы штабтары өйөөһүҥҥэ болҕомтолорун уурбуттара. Партия уонна народнай-паториотическай күүстэр лидердэрэ Геннадий Андреевич Зюганов кыраҕы хонтуруолунан күнүн ахсын сүрүннэнэн испитэ, үлэ биир да күн тохтооботоҕо.
Утарсааччыларбыт “кырдьаҕас политиктар” диэн ытаан суланар кэмнэригэр кини куораттарынан сылдьан дьону-сэргэни кытта көрсүбүтэ. Кэмиттэн кэмигэр аныгы видеоконференциялары ыыппыта. Нэһилиэнньэ улахан сэҥээриитин ылбыт “Комсомольская правда” радиостанция нэдиэлэ аайы тахсар биэриитигэр кыттары ситиспитэ. ТАСС бөдөҥ мультимедийнэй түһүлгэтигэр 8 пресс-конференцияны сиһилии тэрийэн ыыппыта. Быыбар холбоһугун программатын уонна хамаандабыт чаҕылхай бэрэстэбиитэллэрин утумнаахтык сыыйа билиһиннэрии барбыта. Партия салалтатын кытта биһиги программабыт ис хоһоонун Светлана Савицкая, Николай Платошкин, Олег Смолин, Николай Бондаренко, Анастасия Удальцова, Денис Парфенов, Мария Прусакова, Олег Михайлов, о.д.а атыттар сырдаппыттара. Хас биирдиилэрин үлэлиир өҥнөрө араас, ол эрээри олоххо көрүүлэрин өҥө биир – кыһыл.
Партия күүстээх, дириҥ ис хоһоонноох программанан байытылларыгар уонна сэбилэнэригэр дьоһун кылааты Владимир Кашин, Николай Арефьев, Николай Коломейцев киллэрбиттэрэ. Онуоха бөдөҥ форумнар, уонунан “төгүрүк остуоллар”, биһиги управленецтарбыт Андрея Клычков, Валентин Коновалов, Анатолий Локоть уонна ураты суоллаах-иистээх народнай предприятиеларбыт үтүө уопуттара төһүү буолбута.
Биһиги ыыппыт үлэбит киэҥ далааһыннаах, үгүс өрүттээх буолбута. Айар интеллигенцияҕа ыҥырыыттан, Сергей Шаргунов уонна Ларисой Баранова-Гонченко тэрийбит култуура деятеллэрин кытта улахан көрсүһүүттэн РФКП спорка кулууба тэрийэн ыыппыт хас да түһүмэхтээх күрэхтэһиилэригэр тиийэ.
Партия бары салаалалара уонна сулууспалара бэрт улахан үлэни ыыппыттара. Пропагандалыыр үлэ-хамнас Дмитрий Новиков, Борис Комоцкай, Станислав Аниховскай улахан сыраларын ууралларын эрэйбитэ. РФКП КК агитацияҕа уонна пропагандаҕа салаата биһиги программабыт чопчу пууннарынан «За СССР – за Сильную, Справедливую, Социалистическую Родину!» диэн слоганнаах баннердар уонна листовкалар макеттарын, партия лидерэ тыл этиилээх, биһиги ыра санаабытыгар баар кэлэр кэми ойуулуур 14 видеоролигы уонна 14 аудиоролигы бэлэмнээбитэ. Муус устартан саҕалаан балаҕан ыйын хабан кэмиттэн кэмигэр «Правда» хаһыат анал таһаарыылара тахсыбыттара: 4 төгүл 35 мөл экземпляр уопсай тирааһынан. 5 мөл экземплярынан тарҕатыллыбыт «10 шагов к власти народа» буклет улахан сэҥээриини ылбыта. «Красная линия» каналбыт көхтөөхтүк үлэлээбитэ. Үөскээбит быһыыны-майгыны дьүүллэһиигэ студиябытыгар кэлэн кыттыбыт интеллектуаллар, учуонайдар уонна экспертэр биһиги үлэбитин-хамнаспытын дьоһуннук байыппыттара.
Ураты махтал тылларын тэрийэр салааҕа уонна юридическай сулууспаҕа аныыбыт. Биһиги кандидаттарбыт докумуоннарын бэлэмнииргэ уонна регистрациялыырга улахан ымпыктаах-чымпыктаах үлэ барбыта. Быыбар түмүктэрин хонтуруоллуурунан дьарыктаммыт дьоҥҥо барыларыгар истиҥник махтанабыт, биһиги дойду үрдүнэн онуоха 300 тыһыынча киһини түмэ тардыбыппыт. Бүллэтиэҥҥэ бастакы нүөмэри тардан ылбыт РФКП КК сэкирэтээригэр Александр Ющенкоҕа тус бэйэтигэр эмиэ махталбытын биллэрэбит.
Интернеккэ далааһыннаах үлэ барбыта. Партия сайта уонна социальнай ситимнэргэ, ордук Контакка биһиги аккауннарбыт сыыппара матырыйаалларын тарҕатыыга сүҥкэн оруолу онньообуттара, буола турарга тутатына хардарар кыаҕы биэрбиттэрэ. Кыһыл телеграм-каналлар биллэр-көстөр буолбуттара. Өрүү да буоларын курдук, “Совесткая Россия” норуот хаһыата тирээн турар кыһалҕалары сытыытык көтөхпүтэ. Биһиги табаарыстарбыт телеэфирдэргэ эмиэ көхтөөхтүк кыттыбыттара: федеральнай дебаттарга 11 киһи киирсибитэ. Регионнааҕы дебаттар кэккэ кыттыылаахтарын саҥалара Ютьюбка уонна Тик-токка дорҕоонноохтук дуорайбыта. Судаарыстыбаннай думаҕа РФКП фракциятын депутаттара быыбар иннинээҕи бэбиэскэни пенсия реформатын көтүрэр, БКЭ баҕа өттүнэн кыттыы, үлэлиир пенсионердар пенсияларын индексациялыыр туһунан, о.д.а. кэккэ көҕүлээһиннэринэн өйөөбүттэрэ.
Үп-харчы өттүнэн ыллахха, дойду парламеныгар талыллыбыт партиялартан биһиги саамай көдьүүстээх хампаанньаны ыыттыбыт. ЛДПР 700 мөл солкуобайы ороскуоттаата, «Биир ньыгыл Россия» – 600 мөл солкуобайы, «Сиэрдээх Россия» – 542 мөл солкуобайы, «Новые люди» – 455 мөл солкуобайы, оттон КПРФ – 178 мөл солкуобайы.
Былаас технологияларын өрөһөтүгэр баттаппатахпытыгар биһиги регионнааҕы салааларбыт улахан үтүөлээхтэр. Партиябыт быыбарга хампаанньатын ыытыспыт, туруоруллубут кандидаттарбытыгар көмөлөспүт регионнардааҕы тэрилтэлэрбит хамаандалара. Бүгүҥҥү техника үлүгэр сайдыбыт үйэтигэр ол үлэ ыраахтан да дьэҥкэтик көстөр.
Сыыппаралары көрөр эбит буоллахха, билигин биһиги ким үрдүк бырыһыаны ситиспитин эрэ туһунан буолбакка, кыайыыларбыт тустарынан кэпсиир кыахтаахпыт! Уопсайа түөрт кыайыылаахпыт: Марий Элга (36%), Саха сиригэр (35 %), Ненецкэй автономнай уокурукка (32 %), Хабаровскай кыраайга (26,5 %). 30 %-тан тахсалаах кирбиини Ульяновскай уобаласка (33 %), Омскай уобаласка (31 %), Алтайскай кыраайга (30,5 %), Алтай Өрөспүүбүлүкэтигэр (30 %) ыллыбыт, Хакасияҕа 30 % бэрт кыранан ылбатыбыт. 14 регион 25 %-тан 30 % иһинэн халбаҥныыр. 24 региоҥҥа 20 %-тан 25 %-ҥа диэри кирбии ситиһилиннэ.
2016 сыллааҕы быыбары кытта тэҥнээтэххэ, саамай элбэх куолас Москваҕа (506 тыһ. тахса), Москва уобалаһыгар (233 тыһ.), Краснодарскай кыраайга (180 тыһ.), Свердловскай уобаласка (175 тыһ.), Татарстан Өрөспүүбүлүкэтигэр (131 тыһ.), Санкт-Петербург к. (122 тыһ.) уонна Ростовскай уобаласка (121 тыһ.) эбилиннэ.
Оттон 5 региоҥҥа куоласпыт ахсаана аҕыйаата: Ингушетияҕа, Тюмень уобалаһыгар, Кабардино-Балкарияҕа, Хотугу Осетияҕа уонна Башкирияҕа.
Кэккэ региоҥҥа кэлим кыайыыны ситистибит. Онно испииһэгинэн да киирсиигэ үтүө түмүктэннибит, биир да мандаттаах уокурукка ситиһиилэннибит.
Холобур, Омской уобаласка 31 % ылбыппытын таһынан, уокуруктарга өссө икки кыайыыланныбыт (Олег Смолин уонна Андрей Алехин). Самара уобалаһыгар 23 %, биһигини эргиччи өйөөбүт уон регион иһигэр киирдэ, онуоха эбии уокуркка икки кыайыыны биэрдэ (Леонид Калашников уонна Михаил Матвеев). Комига 27 % ыллыбыт, «Биир ньыгыл Россияттан» 2,5 % эрэ хааллыбыт, ону таһынан уокуркка кыайдыбыт (Олег Михайлов).
Марий Элга (36 %), Саха сиригэр (35 %), Алтай кыраайыгар (30,5 %) уонна Иркутскай уобаласка (27, 8%) бэртээхэй кыайыыларбытын Сергей Казанков, Петр Аммосов, Мария Прусакова уонна Михаила Щапов уокуруктарга кыайыыларынан чиҥэттилэр. Бу регионнарга былаас партията биһиэхэ баһыйтарда.
Маннык баһыйтарыы хабаана кэҥиир чинчилээх. Быыбары дьаһайааччылар арыычча кыра болҕомтолорун анаабыт регионнааҕы быыбардарга ол ордук дьэҥкэтик көһүннэ.
Олус киэҥ сири-уоту хабар 39 хампаанньа буолан ааста. 2016 сыллааҕы кэлим куоластааһын түмүктэрин кытта тэҥнээн көрөр буоллахха, бэрт интэриэһинэй хартыына тахсан кэлэр. Бу регионнарга биһиэхэ уопсайа 158 мандаттаах этибит – 150 испииһэгинэн уонна 8 уокуруктарынан. Билигин 254 мандаты ылар кыахтанныбыт, олортон 177 испииһэгинэн уонна 77 быыбардыыр уокуруктарынан. Барыта 96 мандат эбилиннэ!
Улахан фракция Алтай кыраайыгар баар буолла – 68 мандаттан 24 мандат биһиэнэ, Липецкэй уобаласка – 42-тэн 15 мандат, Приморскай кыраайга – 40-тан 14 мандат, Оренбург уобалаһыгар – 47-тэн 12 мандат, Пермскай кыраайга – 60-тан 11 мандат, Орловскай уобаласка – 50-тан 11 мандат, Самарскай уобаласка – 60-тан 10 мандат, Омскай уобаласка – 44-тэн 10 мандат, Свердловскай уобаласка – 50-тан 9 мандат. Үгүс региоҥҥа фракциялар улахана суохтар, ол эрээри онно депутаттар корпустара аҕыйах ахсааннаах, онон КПРФ ирээтэ үрдүөҕэ.
Билэргит буолуо, кэккэ субъектар депутаттарын уопсай ахсаанын кыччаппыттара эбэтэр биир мандаттаахтар туһаларыгар уларыппыттара, эбэтэр хайаларын да оҥорбуттара. Биһиги бу тургутууну эмиэ аастыбыт. Испииһэгинэн 27 мандат эбилиннэ, оттон уокуруктарынан - 69! Уокуруктарынан бастыҥ түмүгү Алтай кыраайыгар ситистибит, манна 15 мандаты ыллыбыт, Липецкэй уобаласка – 12, Приморскай кыраайга – 11 (ол иһигэр Владивостокка – 8!). Регионнар баһыйар ахсааннарыгар биһигини өйөөччүлэр ахсааннара улаатар. Онно Приморскай кыраай (21%-тан 31 %-ҥа таҕыста) уонна Оренбург уобалаһа (20,6 %-тан 29 %-ҥа тиийдэ) инники күөҥҥэ бааллар.
Бары 39 субъекка РФКП туһугар куоластарын биэрбит быыбардааччы ахсаанын биллэрдик эптибит: эбиллии 1 мөл 120 тыһ. (+ 32%!).
Биллэн турар, эбиллии кээмэйэ быыбардааччы ахсааныттан тутулуктаах, ол да буоллар бастыҥнары бэлиэтиэххэ сөп: ол Москва уобалаһа – 177 тыһ. (53%), Свердловскай уобалас – 170 тыһ. (87%) уонна Санкт-Петербург – 100 тыһ. (72%).
2016 сыллааҕы эмиэ итинник регионнааҕы быыбардары кытта тэҥнээтэххэ, РФКП иһин куоластаабыттар бырыһыаннара муҥутуурдук улаатта: Свердловскай уобаласка – 87%, Ханты-Мансийскай АУо – 74%, Ленинград, Вологда уобаластарыгар уонна Санкт-Петербурга – 70% тахса.
Кэккэ региоҥҥа олох саҥа электоракка суолу тэллибит: 13–15% -тан “20 %”-ы бигэтик, өссө хаһаастаах ыллыбыт. Ол Красноярскай уонна Камчатскай кыраайдарга, Чувашия, Вологда, Свердловскай уонна Ленинград уобаластарыгар. Оттон Алтай кыраайыгар саҥа быһыы-майгы олохсуйда, «Биир ньыгыл Россия» баһыйар куолаһыттан матта, 68 мандаттан 31 эрэ ылла.
Сорох регионнарга олохсуйан кэлбит политическай быһыы-майгы уларыйбытын бэлиэтиэх тустаахпыт. КПРФ Уһук Илинтэн ЛДПР-ы үтэйэн эрэр диэн үгүстэр сөпкө этэллэр. Онно эрэ буолбатах. Мурманскай уобаласка регионнааҕы быыбары көрүөххэйиҥ. Онно кинилэргэ 21 % баара, биһиэхэ – 12,3 %. Оттон билигин биһиэхэ – 19,6 %, кинилэргэ – 13,3 %. Оттон либеральнай Санкт-Петербуру көрүҥ. Урут онно ЛДПР-га хотторор этибит, «Яблоко» партияны, «Рост партиятын», «Сиэрдээх Россияны» ханнык эрэ 1–2% баһыйарбыт, оттон билигин 17,5 % ылан иккис миэстэҕэ тахсан, кинилэри ырааҕынан бырахтыбыт. Оннооҕор «Сиэрдээх Россия» уонна «Новые люди» сиппэтилэр. Баай-тот ХМАО региону көрүҥ. 2016 сыллаахха манна үһүс этибит, билигин иккис миэстэҕэ таҕыстыбыт (17,2 %). «Сиэрдээх Россия» төрүт сирин Астрахань уобалаһын ылыҥ – онно «эсердэргэ» 21,5 % биэрэр этилэр, билигин - 16,3 %, ону ааһан биһиэхэ баһыйтардылар (18,2 %).
Ытыктабыллаах табаарыстар!
Бүгүн биһиэхэ ураты түгэн тосхойдо. Биһиги норуоппут сүдү күүһүн түмэри ситистибит. Биһиэхэ итэҕэйэллэрин биллэрдилэр, эрэллэрин сүктэрдилэр. Ханна да бардахха, биһиги партиябытын дьүүллэһэллэр. Бу эрэли-итэҕэли энчирэтиэ суохтаахпыт, төттөрүтүн ону сайыннарыыга дьоһун болҕомто ууруллуохтаах. Биир балаһыанньаны тутан олоруу кыаллыбат: эбэтэр иннибит диэки хардыылыахтаахпыт, эбэтэр кэннибит диэки чугуйуохтаахпыт. Иннибит диэки хардыылыырга тирээн турар соруктары бэлиэтиэххэ.
Бастакыта. Сомоҕолоһуубутун уонна бэрээдэкпитин бөҕөргөтүү. Үгэс буолбут тыллар, ол эрээри бүгүҥҥү күн күөнүгэр саҥалыы ис хоһоонноннулар. Биһиги утарылаһааччыларбыт РФКП өйөөһүн күүһүрэн иһэрин көрөллөр. РФКП уонна кинини өйүүр күүстэр билиҥҥи туругунан кэскиллэрэ биллэрдик тубуста. Онон сибээстээн быыбар түмүктэммитин да кэнниттэн күннэтэ ыытар пропагандаларыгар хайдыһыы тематын көбүтэ сатыыллар. Испитигэр ханнык бөлөхтөр уонна фракциялар баалларын туһунан айан кэпсииллэр. Лидербитин тургуталлар. Кими уонна хаһан солотуттан ууратыллара күүтүллэрин кэпсииллэр. Араас дьаралыктыыллар. Дьиҥнээх коммунист хайдах буолуохтааҕын туһунан тойоннууллар.
Биллэн турар, биһиги партиябыт история музейын салаатыгар кубулуйара буоллар, аан дойду эрэ кыһалҕаларын көтөҕөрө, кими да кириитикэлээбэтэ уонна ыйан биэрбит миэстэлэринэн муҥурданара буоллар, улаханнык астыныах этилэр. Арааһа, өйөбүлүн төннүбэттик сүтэрбит, дьылҕатыгар махтанара, тоҥхоҥнуура сүрдээх ханнык эрэ ЛДПР оннук үлэлиэн сөп.
Биһиги партиябыт – марксистскай-ленинскэй, идеологическай. Маннык партия чопчу усулуобуйаҕа, быһыыга-майгыга үлэ көдьүүстээх киэбин уонна ньыматын көрдүүр, дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник тирэҕирэр уонна кинилэр кыһалҕаларыгар булгуччу хардарыахтаах.
“Политическай партиялар тустарынан” сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн, судаарыстыбаннай былаас уорганнара политическай партиялар үлэлэригэр-хамнастарыгар орооһоллоро көҥүллэммэт. Арааһа, биһиги “судаарыстыбаннай СМИ-гэ” туһаайан устаап сүрүннүүр боппуруостарыгар орооһууну бобуу өттүнэн сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэр туһунан толкуйдуохпутун сөп курдук буолла.
Итинник кимэн киириилэр салҕанан бара турар кэмнэригэр биһиги өссө күүскэ сомоҕолоһуох тустаахпыт. Губернатор кириэһилэтэ эбэтэр мегафоннаах трибуна да буоллун, хас биирдиибит бэйэтин туһаайыытынан туруоруллубут соруктары быһаарыахтаах уонна партия Устаабынан кытаанахтык салайтарыахтаах, табаарыстаһыы тыыныгар уһуйуллуохтаах.
Иккиһинэн. Биир санаалаахтарбыт ортолоругар сырдатар үлэ. Манна эмиэ атааннаһыыны күөртүү сатыыллар. Партиябыт иһигэр иммунитеппыт үчүгэй буоллаҕына, биир санаалаахтарбытын кытта сыһыан балачча уустугуруон сөп. Бастакы тургутуу уустук буолла. Оннооҕор быыбарга РФКП туһугар ыалдьыбыт күүстэр Зюганов президиэҥҥэ электроннай куоластааһын туһунан эппэтэх, КПРФ барытынан астынан сылдьар, партияҕа ону оҥоруох, маны гыныах курдук көхтөөх, эрчимнээх дьон баар эрээри салалта илиини-атаҕы баайар диэн ис хоһоонноох сураҕы тарҕаталлар. Итинник солуута суох тыллаһыыны хаҥас күүстэр бэбиэскэлэриттэн таһааран быһыыны-майгыны чуолкайдыах тустаахпыт.
Партия бэрэссэдээтэлэ президеҥҥэ барытын эппитэ, биһиги киниэхэ ону хайдах быһыылаахтык оҥоруохтааҕын ыйарбыт-кэрдэрбит табыгаһа суох. Телевидение быһа биэриитэ дьиҥ кэпсэтиини куоттаран бэриллибитэ. Онон ол атын киэбинэн этиллибитэ буоллар, эфиргэ туох да ааһыа суоҕа этэ. Биһиги биир санаалаахтарбытын барыларын сыаналыыбыт. Алтынньы 13 күнүгэр кыттыһан тэрийбит Хаҥас патриотическай күүстэр сэбиэттэрэ дириҥ ис хоһоонноох ыытыллыбыта. Биһиги блокпутун бөҕөргөтөр санаалаахпыт. Ол ханнык эрэ технология буолбатах, бу барыта дойдубут туһугар сомоҕолоһуу.
РФКП бары “кыһыл” күүстэр уонна интернет каналлара, бары бытарыйбыт активистар салгыы партияны кытта ситимнээхтик үлэлииллэрин биһириир. Киин салалтаҕа даҕаны, регион таһымыгар да онуоха төрүөтү уонна үлэ көрүҥүн тобулуох тустаахпыт. Охсуһуу инники күөнүгэр идейнэй, хорсун, сэргэх көрүүлээх дьон тахсыахтаах. Бары биир киһи курдук биир сыаллаах-соруктаах үлэлээтэхпитинэ, хайдахтаах курдук көмүөл күүһэ күүстэнэрбитин бэрт үчүгэйдик өйдөөтүбүт.
Сорохтор РФКП - “система сорҕото” диэн өрдөөҥүттэн этиллэр буруйдааһыны хатылыыллар. Онуоха бастаан терминнэри чопчулуохха. Система – бу дойду, оччотугар, кырдьык, биһиги система сорҕотунабыт. Россия национальнай интэриэстэрин көмүскээһиҥҥэ биһиги тус кылааппытын киллэрэбит. Өскөтүн политическай система буоллаҕына, биллэн турар, биһиги политическай олох иһигэр баарбыт.
Оччоҕо “система” диэн тыл чэрчитин таһыгар туох баарый? Подполье буоллаҕына, биллэн турар биһиги кистэлэҥ үлэни ыыппаппыт. РФКП – парламент партията, сокуону тутуһар уонна охсуһар үлэтин сокуон чэрчитинэн ыытар. Биһиги 30 сыл кэриҥэ дойдуга иккис политическай күүс туругар бигэтик турабыт, бэйэбит көрүүбүтүн дьон-сэргэ дьүүлүгэр таһаарабыт, кырдьык иһин охсуһааччылар саҥа көлүөнэлэрин үөрэтэбит-такайабыт, чопчу дьаһаллары ылары ситиһэбит, ааппытын-суолбутун бөҕөргөтөбүт. Урукку ССРС сиригэр-уотугар эбэтэр Илиҥҥи Европа дойдуларыгар өссө ханна Компартия маннык бигэ балаһыанньалааҕый? Хомойуох иһин, ханна да буолбатах.
Биһиги сиргэ бигэтик турар уонна дьиҥ политиканан дьарыктанар буоламмыт, инники күөҥҥэ, олох үөһүгэр сылдьабыт. “Система иһигэр баарбыт” диэн этиэххэ сөп, ити эрээри биһиги системаны бэйэтин атын системаҕа уларытар курс иһин охсуһууну ыытабыт. Онуоха быһыыны-майгыны сирийэн сыаналаан көрөн, көдьүүстээҕин, олохтооҕун сыаналаан, үлэ парламентскай уонна парламентскайтан атын көрүҥүн дьүөрэлиибит.
Үсүһүнэн. Партия тутулун бөҕөргөтүү. Быыбар туох үлэлиирин, туох үлэлээбэтин быһаарар кыаҕы биэрэр. Төһөнөн салаа үчүгэйдик сайдар да, түмүктэр уларыйар тэтимнэрэ тупсан иһэр. Ити өттүнэн Алтайскай, Краснодарскай, Приморскай кыраайдардааҕы уонна Свердловскай уобаластааҕы салааларбыт үлэлэрин бэлиэтиэхпитин баҕарабыт. Ону тэҥэ РФКП Мордовия өрөспүүбүлүкэтинээҕи салаатын дьоһун ситиһиитин бэлиэтиибит. Маны тэҥэ мөлтөх үлэлээх, онтон сиэттэрэн мөлтөх көрдөрүүлээх кэккэ тэрилтэлэрдээхпит.
Партия хас биирдии салаатыгар салгыы ыытар охсуһуубутугар тугу тупсарабыт диэн толкуйтан үлэни-хамнаһы сиһилии анаарыах тустаахпыт. Куоластааһын хаамыытын уонна куолаһы ааҕыыны күүстээх хонтуруолга тутуу сүҥкэн суолтатын быыбар көрдөрдө. Быыбар хампаанньатын чаҕылхайдык ыытан баран учаастактарга түөкүннээһин күүстээхтик тэриллибитин түмүгэр ыытыллыбыт үлэбит көдьүүһэ халтайга хаалбыт түбэлтэлэрэ биллэр. Ол төрүөтэ киһитэ аҕыйах буолан эбэтэр тэрээһин кыһалҕаларыттан сылтаан партийнай тэрилтэ хонтуруоллуур үлэни ситэ-хото тэрийбэтэҕэр сытар.
Былаас эмиэ барытын көрө-тиһэ олорор: хонтуруол баар сиригэр биһиги кыайар кыахтаахпыт, кыайабыт даҕаны. Быыбар киин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Элла Памфилова тыл этиилэригэр быыбар хамыыһыйаларын сүбэлэһэр куоластаах чилиэннэригэр таала кырыыламмыта, хас да төгүллээн саба түспүтэ мээнэҕэ буолбатах: кини этэринэн, балар алдьатыылаах үлэни ыыталлар, дьону киксэриинэн дьарыктаналлар, онон быыбар хамыыһыйаларын үлэлэригэр мэһэй эрэ буолаллар үһү. Сэрэйдэххэ, быыбар хамыыһыйаларын сүбэлэһэр куоластаах чилиэннэрин боломуочуйаларын сарбыйарга уонна хамыыһыйалар туһааннаах чилиэннэрин политическай партиялар суһаллык аныылларын боборго холонууну күүтүөххэ сөп. Дьыала бу институт үлэтин букатын да тохтоторго тиийиэн сөп. Ол аата кэлэр быыбардарга биһиги быыбар түмүктэрин өссө кытаанах усулуобуйаҕа көмүскүүргэ күһэллиэхпит, онон сибээстээн хонтуруоллуур үлэни тэрийиигэ өссө күүскэ үлэлиирбит эрэйиллэр. Онон партия салааларын ахсаан өттүнэн улаатыннарар уонна тэрээһин өттүнэн бөҕөргөтөр, ону тэҥэ кэтээн көрөөччүлэри бэлэмниир далааһыннаах программалары олоххо киллэрии соруга тумус суолталаналлар.
Партия нэһилиэнньэ ортотугар өйөнөрө күүһүрбүт кэмигэр түгэни мүлчү туппакка РФКП кэккэтигэр дьону күүскэ тардыахха. Онуоха аатыгар эрэ дуу, эбэтэр КК отчуоттаары дуу буолбакка, бу хайысхаҕа өйдөөн-дьүүллээн үлэлиэххэ. Тирэх буолар кыахтаах эрэллээх дьону ирдиибит. Бу хайысхаҕа комсомоллар эмиэ көхтөөхтүк ылсалларыгар көрдөһөбүт.
Бу боппуруоска 2022 сылга быыбар буолуохтаах регионнарыгар ордук болҕомтолоохтук сыһыаннаһалларыгар сүбэлиибин. Быйылгы хампаанньа хабаана салҕаныа дуу, суох дуу диэн, дойду барыта кэтээн көрүөҕэ. Губернатордар быыбардарынан өссө чуолкайдыыр үлэ барыаҕа, оттон регионнааҕы сокуону оҥорор мунньахтар быыбардара чуолкайданна. Олор алта региоҥҥа барыахтара: Хотугу Осетияҥа, Удмуртияҕа, Краснодарскай кыраайга, Пенза, Саратов, Сахалин уобаластарыгар. Маны тэҥэ, биһиги көрүүбүтүгэр, киин куораттарга быыбар хампаанньата бэрт кэскиллээх буолуон сөп. Киһи эрэ кэрэхсиэх бөлөҕө: Горно-Алтайск, Черкесск, Кызыл, Барнаул, Петропавловск-Камчатский, Владивосток, Киров, Курск, Омск, Псков, Тверь, Ярославль.
Бу хампаанньаларга бэлэмнэнии сайыҥҥы үлэни салҕааһын быһыытынан барыах тустаах. 2022 сылга ССРС уонна Бүтүн союзтааҕы пионерия тэриллибитэ сүүс сыллаах үбүлүөйдэрэ онно улахан төһүү буолуохтара.
Төрдүһүнэн: бэйэ бэбиэскэтин оннунан хаалларыы. Ситиһиллибит кирбиилэрбитин чиҥэтэр туһуттан сытыы социальнай-экономическай боппуруостары дьүүллэһиигэ барыларыгар тутатына кыттан иһиэхтээхпит. Дойду кризис саҥа түһүмэҕэр үктэннэ.
Инфляция рекортары олохтуур, алтынньы бүтүүтүгэр инфляция таһыма 7,5 % тиийэрэ сабаҕаланар. Туохха барытыгар сыана үрдүү турар. Оттон парламеҥҥа киллэриллибит кэлэр сыллааҕы бүддьүөт үгүс тутаах социальнай уонна экономическай ыстатыйаларынан ороскуот кыччыырын көрөр. Экспертнэй анаарыы чуо ону көрдөрөр. Биһигини кытта номнуо мөккүөрү тартылар, ханнык эрэ атын сыыппаралары аҕалаллар. Арааһа, бүддьүөтү таһынан бары пуондалар уонна бүддьүөт билгэлэнэр ороскуоттара сууммаланнаҕына, арыый бэттэх хартыына тахсара буолуо. Урут биһигини кытта мөккүһэ да барбаттар этэ: төһө баҕарар куолулаатыннар, кинилэр да, быыбардааччылар да санааларын учуоттаабакка бүддьүөт син биир ылыллыаҕа диэн. Билигин ол табыллыбат. Ол аата мөккүөргэ көдьүүстээхтик, бэйэбит кырдьыкпытын дакаастыырдыы киирсиэхтээхпит.
Кэлэр сыл саҥатыттан бырабыыталыстыба хапытаалынай өрөмүөҥҥэ усунуоһу 25 % үрдэтэрин туһунан сонун улахан долгуйууну таһаарбыта, Минтруд Судаарыстыбаннай думаҕа дьадайыы далааһынын сыаналыыр быраабылаларын уларытар сокуон барылын номнуо киллэрэн олорор. Минтруда да суох дьадайыы таһымын биһиги бары бэркэ билэн олоробут. Дьону кытта өссө көхтөөхтүк алтыһыах тустаахпыт, итинник сыһыаҥҥа барытыгар атын суол-иис баарын көрдөрүөхтээхпит.
Судаарыстыбаннай думаҕа саҥардыллыбыт фракциябытыгар РФКП программатын олоххо киллэрии туһаайыытыгар эппиэттээх соруктар тураллар. Ахсыс ыҥырыыга үлэлиэхтээх 57 депутаттан 23 – саҥа талыллыбыт дьон. 8 киһи урукку өттүгэр биһиги фракциябытыгар депутатынан үлэлээбит уопуттаах дьон. Кинилэр төннөн кэллилэр. Оттон 15 киһи, ол аата, РФКП фракциятын 30 % Судаарыстыбаннай думаҕа – саҥа дьон. Ол Андрей Алехин, Петр Аммосов, Иван Бабич, Евгений Бессонов, Анжелика Глазкова, Мария Дробот, Владимир Исаков, Георгий Камнев, Михаил Матвеев, Олег Михайлов, Артем Прокофьев, Мария Прусакова, Виктор Соболев, Ренат Сулейманов, Ирина Филатова. Кинилэргэ ситиһиини баҕарыахайыҥ!
Биһиги мандаппытын эрэ элбэппит буолбатахпыт, эрчиммитин эмиэ эптибит дииргэ тоҕоостоох. Фракция үлэтин саҕалаата, кэмитиэттэринэн тыырыы буолла. Сотору бүддьүөтү бастакы ааҕыыга киириэхпит, онуоха капиталистическай бүддьүөтү биһиги өйөөбөппүт көстөн турар. Иккис ааҕыыга дириҥ ис хоһоонноох, күүстээх көннөрүүлэри бэлэмниирбит ураты дьоһун суолталаах. Буолан ааспыт быыбарга туох иһин биһиэхэ куоластаабытын быыбардааччы тута өйдүүрүн курдук гына ону көмүскүөхтээхпит уонна туруулаһыахтаахпыт. Бу хардары ситими быһыа суохтаахпыт. Партияны уонна кандидаттары өйөөбүт уопсастыбаннай олоххо көхтөөх аудиторияны кытта тыыннаах сибээһи тиһигэ быстыа суохтаах. Аныгы депутат үлэтин бары өттүнэн сырдатарга ураты болҕомто ууруллуохтаах.
Билиҥҥи кэм саҥа тургутуута – “Новые люди” партия дьиҥ мөссүөнүн саралыы тардыы. Кинилэр кыраһыабай реклама уонна Дьокуускай куорат урукку мэрин авторитетын сыарҕатыгар олорсон парламеҥҥа киирдилэр. Ити эрээри бу партия халлаантан түһэн кэлбит буолбатах. Кини төрдүгэр-төбөтүгэр киэҥник биллэр Бүтүн Россиятааҕы норуот фронуттан силистээх, халыҥ харчылаах, барҕа баайдаах киһи турар. Сорохторо былаас атын бырайыактарын кытта сибээстээхтэр. “Новые люди” фракциятыгар Москва мэрэ өйөөбүт былаас партиятын “самовыдвиженецтара” киирдилэр. “Ньыгыллар” “бырааттыы” көмөнү оҥордулар диэххэ сөп. Хараҕы баайыы суох.
Аччыгый бизнеһи, нолуогу, ыччат кыһалҕаларын, экологияны таарыйар эйгэҕэ оонньуохтаахтара өйдөнөр. Кинилэр иҥнэллэрэ суох, тугу эмит быһаарарга кыахтара тиийбэт, онон маҥнай утаа бэрт ситиһиилээхтик оппозиция оруолун оонньуохтарын сөп. Ханнык да тиэмэҕэ кинилэргэ монополияны биэрэр табыллыбат. Төттөрүтүн кинилэр иннилэригэр түһэн, көҕүлүүр үлэни тэрийэн, биһигини өйүүргэ эбэтэр утарарга күһэйиэххэ. Кинилэр куоһур оҥостор регионнар үп-харчы өттүнэн базаларын бөҕөргөтүү боппуруоһугар ураты болҕомтону ууруохтаахпыт, дьиҥэр бу теманы биһиги көтөхпүппүт ыраатта эбээт.
Бастакы пленарнай мунньах буолбут күнүгэр партийнай бэчээккэ “Билиҥҥи кэм тутаах ирдэбиллэрэ: муҥур уһуктан тахсыы, бигэ сайдыы” биһиги фракциябыт салайааччытын программнай матырыйаала тахсыбыта. Дьоһун суолталаах бу докумуон күннээҕи үлэбитигэр төһүү буолуоҕа. Фракция үлэтигэр эрэ буолбакка, биһиги бары таһымҥа талыллыбыт депутаттарбытыгар барыларыгар. Ааспыт быыбардар түмүктэринэн 2296 биһиги кандидаппыт кыайыыны ситиспитэ. Биллэн турар, “Биир ньыгыл Россияттан” хас да төгүл аҕыйах. Ол эрээри атын баар партиялар киэннэрин холбообут сууматааҕар элбэх! Бу тиһиги үөһэттэн аллараа, алларааттан үөһээ көдьүүстээхтик туһаныахха. Билигин биһиэхэ бары таһымҥа 11 тыһыынча 523 депутат баар.
Бэсиһинэн. Чиэһинэй быыбар туһугар охсуһуу. Сокуону кэһии бары түбэлтэлэрин тиһэҕэр тиийэ дакаастаан эппиэккэ тардыы улахан суолталаах. Билиҥҥи туругунан сууттарга уонна быраабы араҥаччылыыр уорганнарга 356 үҥсүү уонна сайабылыанньа көрүллэ сылдьар. Партия бэрэссэдээтэлэ олорунан барытынан үлэни муҥутуурдук ыытарга соруйбута. Бу соругу толорууну КК юридическай бөлөҕө тиһигин быспакка кэтээн көрөр, мониторинныыр уонна миэстэтигэр ирдэбил үөскүүрүнэн көмөнү оҥорор.
Электроннай куоластааһын туһунан этэр буоллахха, биһиги маннык куоластааһыны тохтотору ситиһиэхтээхпит. Биһиги специалистарбыт үчүгэй методическай матырыйаалы бэлэмнээтилэр, ону регионнааҕы салааларбытыгар ыытыахпыт. Ким эрэ биһиги модьуйуубутун үөһээ кабинеттарга туруорсуоҕа, оттон миэстэтигэр уопсастыбаннай санааны үөскэтиэхтээхпит. Арааһа, Конституционнай суукка туруорсууну бэлэмниирбит буолуо: биир федеральнай быыбарга икки араас тиһиги туһаныы быыбардааччылар тэҥ бырааптаныыларын кэһии буолар.
Быыбар туһунан сокуонунан дьоһун үлэни ыытарбыт эрэйиллэр: биһиги бэлиэтээбит кыһалҕаларбытын барытын учуоттаан оҥорбут чопчу этиилэрбит бакыаттарын туруорсуох тустаахпыт. Олортон сорохторо РФКП Быыбар киин хамыыһыйатын чилиэнэ Евгений Иванович Колюшин “ураты санаатыгар” юридическай өттүнэн чопчуламмыттара.
Ону таһынан, коммунистары сойуолаһыы, ол иһигэр “санкцияламматах акциялар” иһин эккирэтиһии айдааннаах хампаанньатын күөнүгэр, биһиги харахпыт ортотугар сокуону олоххо туттуу итэҕэһин-быһаҕаһын учуоттаан, сэлэлээн хаамыы уонна миитиннэр тустарынан, экстремизми утары охсуһуу туһунан, депутат статуһун туһунан сокуоннарга боҕомтону туһаайарбыт ирдэнэр. Геннадий Андреевич “Россия Президенин аадырыһыгар аһаҕас суругар” сойуолаһыыга түбэспит биһиги табаарыстарбыт ааттарын уонна бары түбэлтэлэри ыйбыта. Хас биирдиилэрин туһугар бары бииргэ киирсиэхпит.
Итини кытары тэҥҥэ билиҥҥи политическай быһыы-майгы туругуттан көрөн тустаах нуормалары туттар уонна тойоннуур кыахтары тохтотор туһунан сокуоҥҥа этиилэр тустарынан толкуйдуох кэриҥнээхпит. Парламеннааҕы оппозиция партията – бу ханнык эрэ өйдөммөт радикальнай бөлөх буолбатах. Кини акциялары тэрийии өттүнэн кэҥэтиллибит ураты мэктиэлэрдээх буолуохтаах. Онон арааһа, биһиги активистарбытын уонна биһигини өйөөччүлэри араҥаччылыыр инниттэн, “Оппозиция үлэтигэр-хамнаһыгар быраап өттүнэн мэктиэлэр тустарынан” туспа сокуону оҥорор санаабытыгар өссө төгүл төннүөххэ.
Ытыктабыллаах табаарыстар!
Кэнники күннэргэ информационнай эйгэҕэ ким ханнык дуоһунаска тиксибитин, кимнээххэ ханнык кабинеттары биэрбиттэрин, саҥа талыллыбыт биир депутат хаһыаччыгын устуон дуу, устуо суоҕун дуу туһунан былдьаһа-былдьаһа дьүүллэстилэр. Дьону аралдьыта сатыыр курдук. Күннээҕинэн олорор курдукпут. Дьиҥэр, дойду кэскилэ быһаарыллар эбээт. Арҕаа өттүбүтүгэр айылҕа баайын ааҕан-суоттаан өйдөөхтүк дьаһаммыттарын түмүгэр балыксыттар дэриэбинэлэриттэн олох уйгутунан инники күөҥҥэ тахсыбыт Норвегия баар. Илин өттүбүтүгэр Компартия салалтатынан аан дойду иккис экономиката буолбут Кытай баар.
Биһиги Россия күүстээх, кини санаатын атын дойдулар болҕойор, бэйэтин историятынан уонна дойдутун модун кыаҕынан эрэ буолбакка, хайдах олорорунан эмиэ киэн туттар норуоттаах дойду буолуон баҕарабыт.
Быыбарга РФКП өйөөһүн бөҕөргүүрүн туһугар киирсиибитигэр биһиги бырыһыан уонна мандат эрэ туһугар охсуһар буолбатахпыт. Биһиги ити сыалбытын ситиһэргэ, патриотизмы кытта быстыбат ситимнээх кырдьыктаах олох иһин охсуһууну ыытар кыахтанарбыт туһугар киирсэбит.
2021 сыллааҕы быыбар хампаанньата түмүктэннэ, ол эрээри атын хампаанньа саҕаланна: биһиэхэ эрэнэр дьон биэрбит итэҕэллэрин, сүктэрбит эрэллэрин бигэргэтэр туһугар. Кинилэр эрэллэрин чиэстээхтик толорор туһугар кыайарбытын барытын оҥоруох тустаахпыт!
Болҕомтоҕут иһин махтанабын.