Сергей Габара

Ааспыт бэнидиэнньиккэ ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ: Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга Владимир ПОСКАЧИН бэйэтинэн,  дьаһалтатын салайааччылара сахалыы таҥастаах үлэҕэ тахсан Саха сирин  соһуттулар. Дьон-сэргэ сөҕүү-махтайыы бөҕөтө буолла, үөһээ бүлүүлэр саҕалааһыннарын улаханнык биһирээтэ.

Улуус баһылыга Владимир ПОСКАЧИН: -  Хата, дьон соһуйбутуттан бэйэбит соһуйдубут. Сахалыы таҥаһы кэтии итинник улахан сэргэхситиини таһаарыаҕа дии санаабатахпыт даҕаны. Бу да дьон! Төрүт таҥаһы кэтэртэн соһуйар-өмүрэр буоллахпытына... иэдэйбиппит дии... – төлөпүөн анараа уһугар олорон баһын быһа илгистэр быһыылаах. Сонуннары тарҕатар сорох агентстволар “ПОСКАЧИН бирикээһинэн күһэйэн сахалыы таҥыннарда” диэн тарҕаппыттара сымыйа диэн буолла. Владимир Семенович, бу көҕүлээһин норуоттан бэйэтиттэн таҕыста диир. Улуус баһылыгын солбуйааччыта Спиридон БОРБУЕВ кэпсээбитинэн, аан бастаан сахалыы таҥаһы общественнай миэстэҕэ кэтэри улуу учуутал Михаил АЛЕКСЕЕВ физмат оскуолатыгар киллэрбит. Ол үгэс билигин даҕаны тутуһуллар: хас нэдиэлэ бастакы күнүгэр учууталлар, үөрэнээччилэр сахалыы таҥнан кэлэллэр. Нэһилиэк таһымынан, бастаан, Үөһээ Бүлүү баһылыга Николай НИКОЛАЕВ сахалыы таҥныбыт. Олунньуга Егор БОРИСОВ улууска тиийэригэр Николай Николаевич эмиэ күннээҕи сахалыы таҥаһынан көрсүбүт. Биир дойдулаахтара көрө үөрэнэн аахайбатахтар, оттон дьокуускайдар дьиктиргии көрбүттэр. Онтон кулун тутарга улуустааҕы дьаһалта спорка комитетын салайааччыта Егор НИКОЛАЕВ биирдэ туран: “Дьэ, доҕоттор, оттон үлэҕэ төрүт таҥаспытын кэтэрбит тоҕо сатамматый?!” – диэн дорҕоонноохтук туруорсубут. Онуоха “кырдьык даҕаны!” диэн,  баһалыктыын-үлэһиттиин бары кэриэтэ сахалыы таҥнан сайбалдьыйан кэлбиттэр. Спиридон БОРБУЕВ өссө биирдэ “ким да дресс-код олохтуурга бирикээс, дьаһал таһаарбатаҕа, дьон бэйэтин баҕатынан сахалыы таҥныахха” диэн этии киллэрэн таҥынныбыт диир. “Манна тэрилтэ салайааччылара бас билиититтэн тутулуга суох эмиэ кыттыстылар. Холобур, ОДьКХ салайааччылара эмиэ бу саҕалааһыны өйөөтүлэр. Өскөтүн урут сахалыы таҥас ыһыахха эрэ кэтэргэ ананан, сиэдэрэйдээн-киэргэллээн тигиллэр эбит буоллаҕына, билигин дьыалабыай, күннээҕи үлэҕэ-хамнаска табыгастаах гына эмиэ толкуйданан тигиллиэн наада буолла. Бу эмиэ өбүгэ  таҥаһын сөргүтэргэ, аныгылыы сайыннарарга тоҕоостоох төрүөт буолар дии саныыбын.  Сорохтор классическай көстүүмнэргэ сахалыы оһуор астарыахпыт диэн эмиэ былаанныыллар. Ким төһө фантазията үлэлииринэн, сиэбэ уйарынан сахалыы таҥаһы, элеменнэри сакаастаан эрэллэр. Аны, үөһээ бүлүүлэргэ сахалыы таҥаһы үлэҕэ кэтэргэ эппиэтинэс сүктэриллэн хаалла.  Суруналыыстар аһара “сырдатан” кэбистилэр”. Билигин дьоммут-сэргэбит республика үрдүнэн бачча улахан кэпсэтиини таһааран баран уостан хаалыахпыт дуо диэн, дьэ күргүөмүнэн төрүт таҥаспытыгар эргиллэр эбиппит диэн этэн эрэллэр”, - диир. Онон, үтүө холобур быһыытынан, ураты төрүт таҥаспытын күннээҕи туттуллууга киллэрэргэ дьулуһар Үөһээ Бүлүү олохтоохторугар улахан уруй-туску буоллун! *** Хаартыскаҕа: Владимир ПОСКАЧИН, Николай НИКОЛАЕВ. Аартык.ру

Коллегам Афанасий ГУРИНОВ, "Күрүлгэн" уус-уран альманах сүрүн редактора уоһун иһигэр мүчүк гына-гына: "Биир дьикти суруйууну ыытабын дуо? Литератураҕа быһаччы сыһыаннаах", - диэн ыйыппытыгар "ыыт" диэн буолла. Тылын-өһүн уларыппакка бэчээттиибит:

Саха сирин Суруйааччыларын союһун бэрэстээтэлигэр хотун Натаалыйа Харалаампыйабаҕа, СӨ Культураҕа уонна Духовностька миниистиригэр тойон Быладьыымыр Тиихэнэпкэ, СӨ Үөрэх миниистирэ хотун Сөдүөччүйэ Хаабысабаҕа, СӨ Ил Түмэнин бэрэстээтэлигэр тойон Өлөксөөндүр Суркуопка, СӨ Ил Дарханыгар тойон Дьөгүөр Барыысапка Аһаҕас сурук Кэнники кэмҥэ өрөспүблүкэ хас даҕаны хаһыатыгар элбэх бэриэмийэлэр ларыйааттара, норуотунай суруйааччык Сэмэн Өндөрөйөбүс Боппуок-Туматы хаарыйар, хомуруйар, хараардар суруйуулар таҕыстылар. Ордук буусса «Кыым» хаһыат саха төрүт интиликиэнсийэтин  утары баран иһэрин илэ бааччы көрдөрдө. Арчылан диэн «тойонноро» кырдьаҕас киһи мөҥүттэрин истэн эрэ кэбиһэрин оннугар өрө бурҕаллан туран бүтүн балаһанан хардарыста, эбиитин үгэ суруйдаҕа буолан муҥнанна. Үтүө хаба ортотуттан норуот киһитин хоруотаата. Кырдьаҕас киһи мөҥүттэрэ баа буолбат, мөҥүттэн-мөҥүттэн баран, кини онтукатын сарсыныгар умнан кэбиһэр үгэстээх. Эдэр дьон ону өйдүөбэттэрэ улаханнык хомотто. Эбэтэр ытыктабыллаах Сэмэн Өндөрөйөбүс биир дойдулааҕа сурналыыс Аалбарт Хаппырыынап кырдьаҕас киһи сорох дойҕоҕун быһан быраҕан баран, норуотунайы үтүө өттүттэн көрдөрөр курдук кылабачытан, ньалҕаарытан таһаарбыта буоллар, дэлэлээх үчүгэй буолуох этэ дуо! Абына-табына быгыалаабыт өйдөөх тылларын хаалларан туран? Дьэ, ол буолуох этэ — биир дойдулаах аарыма суруйааччыкка ытыктабыл бэлиэтэ диэн. Урут сэбиэскэй хаһыаттарга биир үтүө үгэс баара: олоҕу-дьаһаҕы дуйдаан-солотуулаан көрдөрүү. Ол үгэһи тутуһары аныгы хаһыатчыттартан күүскэ ирдиэххэ — хас киһи үлүгүнэйбитин хаһыакка баарынан таһааран иһэр табыллыбат. Ол быһыытынан «Кыым» хаһыат кылаабынай эрэдээктиирэ Уйбаан Хабырыллайап даҕаны көннөрөн кэбиһиэҕин сөбө. Ол — суох, норуот дьонун күөрт ыт күлүүтүгэр, эриэн ыт элэгэр ыыта сатыыр суолу тутустулар. Бу — «норуот хаһыатабыт!» дэнэр дьон майгылара! Абааһы, имэҥ-дьалыҥ туһунан кэпсээннэргэ өйдөрүн-санааларын сүүйтэрбит кэккэ ааҕааччылар уонна сорох атын «саһарбыт» хаһыаттар ону бэлэм сылтах иилэ хабан ыллылар. Бу туох буолбут дьонуй, бу туох буолбут хаһыаттарый? Кырдьаҕас киһини дьукку өйдүөбэт дьон буолан биэрдилэр эбээт! Ордук кэлэйбитим диэн, эмиэ Чурапчы дьоно Бүөтүр Халачуоп уонна Уйбаан Биньиигин биир дойдулаахтарын Сэмэн Өндөрөйөбүһү сэмэлээн суруйдулар. Биирдэрэ — СӨ үөрэҕин үтүөлээх үлэһитэ, иккиһэ — Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо. Чурапчы бырагырассыып өйдөөх-санаалаах үлэлээн иитиллээччилэрэ уонна биһиги, саха төрүт интиликиэнсийэтэ, ити дьонтон үрдүк ааттарын-суолларын тутан ылары туруорсарбыт уолдьаспыт диэн өйдөөтүм. Сэмэн Өндөрөйөбүс курдук дьиҥнээх норуот киһитин, төрүт интиликиэнсийэ бэристэбиитэлин хомпуустуур диэн норуоту утарыы, норуоту таҥнарыы буолар. Ситиирдик этэн тураммын, мин Сэмэн Өндөрөйөбүс сорох кылассыычаскай суруйууларын оскуола кинигэтигэр киллэрэри туруорсабын. Биллэн турар, кини бары кылассыычаскай суруйууларын онно киллэрэр кыаллыбат — ону биһиги бэркэ өйдүүбүт, аҕыйах да буоллар, кылассыычаскай айымньылардаах атын суруйааччыктар эмиэ бааллар, кинилэр айымньылара эмиэ киириэхтээх. Бастатан туран, Аҥаар Хайаамтан тылбааһын киллэриэххэ. Ити сүдү үлэ саха тылын кыаҕын уонна Сэмэн Өндөрөйөбүс улуу талаанын ыраас мууска уурбуттуу көрдөрөр. Аҥаар Хайаам курдук аан дойду улуу бэйээтин бороҥ урааҥхай хаһан итинник хомоҕойдук, нөҥүө-маҥаа кытылларынан дибилитэн тылбаастаабыта баарай?! Дьэ, бу — ытыктабыллаах Натаалыйа Уйбаанабына этэрин курдук, улахан киэн туттуулаах, сахабыт тылын кыаҕын, имигэһин туоһулуур ситиһии! Ол даҕаны иһин Арассыыйа Улахан Литэрэтииринэй бэриэмийэтигэр тиксиэн тигистэ. Ону туруорсубут салайааччыларга уруй-айхал! Иккиһинэн, Сэмэн Өндөрөйөбүс «Быйаҥҥа тиксии» диэн улахан иитэр-үөрэтэр суолталаах кэпсээнэ оскуола үөрэҕэр булгуччу киирдэҕинэ сатанаһыык. Арчылан диэн «тойон» ону эмиэ сыыһа холобурдаабыт. Бу үрдүк духуовунай тыыннаах айымньы ыччаппытын сатабыллаах уонна хамаҕа буоларга үөрэтэр. Ол билиҥҥи ырыынак үйэтигэр олус тоҕоостоох уонна суолталаах. Буолаары буолан, билиҥҥи кириисис кэмигэр. Этэргэ дылы, сатабыллаах — саһыл саҕалаах. Биһиги, саха дьоно, ытыктабыллаах Сэмэн Өндөрөйөбүс ити кэпсээнигэр киэн тутта сүбэлиирин курдук, ол-бу тэрилтэлэргэ харабынайдыы киирбитэ буолан бараммыт баайга-дуолга, аска-үөлгэ тиксэргэ үөрэниэхтээхпит. Оччоҕо биһиэхэ ханнык даҕаны кириисис куттала суох буолуоҕа. Холобурга диэн эттэххэ, ииндьийэлэр Илин Эҥэргэ тута сатыыр уоҕуурдуу оҥорор собуоттарын мээнэ утарсыбакка эрэ, онно харабынайдыы киирдэхпитинэ биһиги хас даҕаны куобаҕы биирдэ ытан ылар кыахтаахпыт. Сүрүнүн эттэххэ, бастатан — хамнас аахсабыт, иккиһинэн — тутуу матырыйаалын туора соһооччулартан, уорааччылартан өлүүлэһэммит быйаҥҥа тиксэбит, үсүһүнэн — хоро таһыы түмүгэр собуоту тутуллан эрдэҕинэ моҥкуруут ыытаммыт ийэ айылҕабытын харыстыыбыт, өрүһүйэбит. Биллэн турар, ордук көмүс-алмаас, атыы-эргиэн тэрилтэлэригэр харабынайдыы киирэргэ дьулуһуохтаахпыт. Дьэ, итинник өйгө-санааҕа саха ыччатын оскуолаттан саҕалаан үөрэттэхпитинэ сатанар. Ол туһугар оскуола үөрэҕин пырогыраамматыгар Сэмэн Өндөрөйөбүс ааттаммыт айымньыларын булгуччу киллэрэри ситиһиэххэ, библитиэкэлэргэ ааҕааччылар конперенсийаларын тэрийиэххэ.  Оччотугар норуоппутун быйаҥҥа тигиһиннэриэхпит, саһыл саҕалыахпыт. Норуот этиитэ, норуот санаата болҕомтоҕо хайаан даҕаны туруо диэн бүк эрэнэбин. Норуот аатыттан төрүт интиликиэнсийэ бэристибиитэлэ Түҥ Хааһах. Таатта. *** Эрэдээксийэттэн: «Аһаҕас суругу» суруйбут киһи тыла-өһө, майгыта уларытыллыбата. *** Аартык.ру